Ei-tempera
De sereniteit van pure tempera is wat ik zo aantrekkelijk vindt.
Wat is Ei-tempera?
Tempera is een verfsoort bestaande uit een emulsie met kleurpigment. Eenmaal gedroogd is de verf zeerduurzaam. Het woord tempera komt van het Latijnse temperare dat mengen betekent. Men denkt dat tempera in de Romeinse tijd is uitgevonden in Egypte, omdat sommige rummieportretten met tempera zijn geschilderd. Vóór de uitvinding van olieverf werd tempera veel gebruikt voor schilderijen en het verluchten van manuscripten. De meest gebruikte tempera is de eitempera. Dit betekend dat er ook tempera met eiwit gemaakt kan worden.
Tempera wordt gemaakt door het met de hand of met een stamper in een vijzel samengewreven van droge, poedervormige pigmenten, vermengd met eidooier en water. In West-Europa is dit tempera-recept voor het eerst rond 1390 opgeschreven door Cennino Cennini in zijn boek Il Libro del l’Arte. Eigeel is van zichzelf een emulsie van olieachtige stoffen en water, waarin eiwitten zijn opgelost. Daarbij bevat het de emulgator lecithine.] Als de
tempera droogt, verdampt eerst het water, waarna de eiwitten denatureren en niet meer in water oplosbaar zijn. De olie verandert chemisch niet bij het droogproces, maar houdt de verflaag soepel. Schilderijen gemaakt met tempera hebben de eeuwen doorstaan.
Een emulsie op basis van eiwit is waarschijnlijk ook gebruikt. Waarbij andere materialen worden vermengd met het ei-wit, zoals honing, gestremde melk (caseïne) en verschillende plantaardige gomsoorten. Om bederf van de
tempera tegen te gaan wordt er soms azijn aan de emulsie toegevoegd. Ook werd er wel olie doorheen gemengd, en men vermoedt dat zo langzamerhand de olieverf is uitgevonden.
Sinds de uitvinding van olieverf heeft tempera vanaf de late middeleeuwen veel terrein verloren. Het werd tijdens de Renaissance nog wel vaak voor de onderschildering gebruikt. Tempera verf is vrij dof, en verkrijgt pas glans
door af te strijken met een mengsel van eigeel en water of er een waslaag of vernis op aan te brengen.
Tempera wordt aangebracht op een witte ondergrond van krijt of gips, die maakt dat het vocht uit het tempera mengsel wordt op genomen en de pigment met het ei op de krijtlaag achter blijft. De Italiaanse primitieve schilders gebruikten volledig tempera, ( Botticelli, Da Vincie, Michelangelo). Bij de Vlaamse Primitieven ( Gebroeders van Eyck en consorten)zie je een hang naar verdere ontwikkeling en gebruikten als eersten ook olie bij het ei-emulsie of ei-wit emulsie waardoor de schilderingen verder uitgewerkt konden worden, Rafael (1483 – 1520, ) nam dit
gebruik over en gebruikte in deze overgangsperiode ook zowel tempera als olieverf.
Eigenschappen van tempera
Tempera droogt snel en kan in natte vorm niet lang bewaard worden, omdat het aan bederf onderhevig is. De kunstenaar moet daarom telkens opnieuw zijn verf aanmaken. Tegelijkertijd is dit een charme van deze techniek, het is een zeer natuurlijk proces; men neemt een ei, gebruikt het ei geel en de kleurpigmenten en je hebt verf. Veel
traditioneel gebruikte pigmenten bestaan uit mineralen of metalen, waarvan een aantal zeer giftig is; ze bevatten bijvoorbeeld arseen, cadmium, kwikzilver of lood. Men kan zeggen dat het schilderen met tempera niet spontaan alla prima plaats vindt, zoals met olieverf, vanwege de noodzakelijke handeling. Echter de verf droogt heel snel en er kan veel langer mee worden door gewerkt.
Tempera is niet transparant zoals vele kleuren olieverf dat wel kan zijn. Kleurmengingen worden verkregen of door met dunne lijnen te arceren, of mengingen met witte pigmenten (moeilijker verwerkbaar) maar niet onmogelijk, het maakt het werken met tempera arbeidsintensief. Echter de helderheid en vooral frisse kleuren, zeker indien men in
de emulsie ook azijn gebruikt is ongeëvenaard + de lange levensduur van de schilderijen zijn onovertroffen pluspunten. Dit maakt dat tempera van tijd tot tijd een revival beleeft en wordt het door kunstenaars herontdekt,
waarbij vooral het natuurlijke erg aanspreken.